Dzieje bydgoskiej fontanny „Potop”

Fontanna „Potop” była bezprecedensowym dziełem rzeźbiarskim. To efekt konkursu ogłoszonego w 1897 roku przez Krajową Komisję Sztuki Królestwa Prus na wodotrysk – rzeźbę w Bydgoszczy. Konkurs wygrał berliński artysta – rzeźbiarz Ferdinand Lepcke (1866-1909).

Prace nad fontanną trwały niemal 6 lat, odsłonięcie jej nastąpiło 23 lipca 1904 r. o godz. 11.00 na dzisiejszym Placu Wolności a ówczesnym Weltzienplatz. Koszt całego przedsięwzięcia wyniósł około 100 000 marek.

Fontanna „Potop” przedstawiała sceny z biblijnego potopu – grupę ludzi i zwierząt ratujących się przed wznoszącą się wodą. Było to wyobrażenie bardzo ekspresyjne: padają ulewne deszcze (imitowane przez strumienie wodotrysku), wody wznoszą się, ludzie i zwierzęta toną w wodnej kipieli. Na szczytach trzech wzgórz gromadzi się garstka istot, w śmiertelnej trwodze, resztkami sił szuka ratunku.

W centrum – mężczyzna, podtrzymując lewym ramieniem omdlewającą kobietę, drugą ręką usiłuje wciągnąć na skałkę innego mężczyznę. U stóp skały leży młoda matka, zmarła z wyczerpania, która zdołała jednak uratować swoje dziecko, bezradnie teraz rozglądające się po wodnej pustyni. Obok wdrapuje się lew, nie czyniący jednak szkody ludziom, co jest swoistym, jakże przekornym nawiązaniem do biblijnego raju. Na jedną z dwóch mniejszych skał wdrapała się niedźwiedzica trzymająca w pysku niedźwiadka. Na drugiej ma miejsce dramatyczna, wzięta jednak już z mitologii greckiej (przypomina grupę Laookona) scena walki człowieka z oplatającym go wężem morskim.

Kompozycja rzeźbiarska miała 6 metrów wysokości i wykonana została z brązu (93% miedzi, 7% cyny). Ściany basenu zbudowano z czerwonego piaskowca, stopnie z szarego granitu (śląskiego), a otaczający chodnik ułożono w mozaikę. Basen ten pozostał, a fontannę stanowią dziś cztery kamienne ryby autorstwa Józefa Makowskiego.

Autor fontanny – Ferdinand Lepcke wykonał również dla Bydgoszczy statuę „Łuczniczki”, która stanęła na Placu Teatralnym w 1910 roku i dziś jest najpopularniej­szym symbolem grodu nad Brdą i Wisłą.

Bydgoska fontanna „Potop” miała dwie kopie: pierwszą w skali 1:1 odsłonięto w 1906 r. w rodzinnym mieście rzeźbiarza w Coburgu (Bawaria), jednak bez dwóch bocznych rzeźb, a drugą w skali 1:4 odsłonięto w 1908 r. w Eisleben (Sachsen – Anchalt). Niestety rzeźby z Eisleben w grudniu 1942 roku a z Bydgoszczy w styczniu 1943 roku zostały przeto­pione na cele wojenne. Pozostała jedynie niepełna rzeźba w Coburgu. Przez cały okres istnienia, a więc 39 lat, cieszyło się ono niesłabnącym zainteresowaniem i było jedną z nielicznych atrakcji turystycznych Bydgoszczy. Do dobrego tonu należało fotografo­wanie się na tle „Potopu”.

Bydgoska fontanna „Potop” miała dwie kopie: pierwsza w rodzinnym mieście rzeźbiarza w Coburgu w Bawarii, jednak bez dwóch bocznych rzeźb, a druga w Eisleben, w Górnej Saksonii. Rzeźby z Bydgoszczy w styczniu 1943 roku i z Eisleben w grudniu 1942 roku zostały przetopione na cele wojenne. Pozostała jedynie niepełna rzeźba w Coburgu, w oparciu o którą Stowarzyszenie Odbudowy Bydgoskiej Fontanny „Potop” zrekonstruowało to dzieło artystyczne.

Proces rekonstrukcji zainicjowano w 2004 roku. Środki finansowe zebrano ze składek społecznych, miasta Bydgoszczy, władz samorządowych województwa kujawsko-pomorskiego oraz funduszy unijnych. W kwietniu 2009 ustawiono przed Galerią Drukarnia pierwszy odtworzony fragment pomnika: niedźwiedzicę. W kwietniu 2010 przeniesiono ją do wyremontowanej w 2009 misy fontanny w parku im. Kazimierza Wielkiego, przy której na koszt miasta zrekonstruowano dawną, kolorową mozaikę w formie kręgów i fal. 30 czerwca 2010 do fontanny trafił drugi fragment rzeźby – człowiek walczący z wężem. Autorem rekonstrukcji tej części fontanny jest Michał Pronobis z Radoszyc koło Kielc, a jej odlew warty ponad 100 tys. złotych został wykonany przez Jacka Guzerę w Kielcach. 3 października 2012 wróciła na swoje miejsce centralna figura mężczyzny ratującego kobietę. Brązowa figura o wysokości 3 m i masie 1200 kg również została zrealizowana przez zespół Pronobis – Guzera. W 2014 wykonano remont misy fontanny oraz zamontowano stację uzdatniania wody oraz oświetlenie. Ostatni element fontanny przybył do miasta 14 czerwca 2014, po czym przystąpiono do montażu całości. Uroczyste odsłonięcie zrekonstruowanej fontanny zgodnie z planem nastąpiło 26 czerwca 2014. Koszt odbudowy wyniósł ok. 2,5 mln zł.